Invloed corona

Begin 2020 brak de coronacrisis uit. Dit heeft ook grote invloed gehad op de jeugdhulpverlening. In het cliëntervaringsonderzoek en de interviews met professionals is hier aandacht voor geweest. Ook zijn er in 2020 veel onderzoeken gedaan naar de jeugdhulp in coronatijd en het welzijn van jongeren.

Hoe voelden jongeren zich tijdens de coronacrisis?

Veel jongeren hebben tijdens de coronacrisis negatieve effecten ervaren, zoals het ontwikkelen van psychische klachten, toename in gewicht door het vele thuis zitten en spanningen thuis door geen werk van ouders. Ook zijn kinderen buiten beeld geraakt. Kinderen in kwetsbare omstandigheden of met een beperking/aandoening werden harder geraakt (NJI, 2020). Een deel van de jongeren voelde zich slechter door het wegvallen van hulp en de noodzaak tot het volgen van thuisonderwijs. Andere jongeren vonden thuisonderwijs en minder hulp juist fijn. Dit gaf hen meer rust en tijd voor elkaar, minder sociale druk of minder druk vanuit zorgverleners. Ook kwam een deel erachter dat ze veel veerkrachtiger en tot meer in staat waren dan ze zelf dachten (NJI, 2020). Bij de kindertelefoon was er tussen maart en mei 2020 een toename in gesprekken van 1000 naar 1500 per dag en steeg het aantal chat gesprekken met 29%. De kinderrechtentour heeft eind 2020 in de regio Hart van Brabant een onderzoek uitgevoerd onder kinderen over de impact van corona op het alledaagse leven. Kinderen geven in deze factsheet weer hoe het leven beïnvloed werd door corona (“Na school moest ik me de rest van de dag proberen te vermaken, wat niet zo goed lukte”), hoe corona hen raakte (“Gisteren kwam ik huilend thuis, omdat de stress op school mijn teveel werd”; “Corona geeft me rust”) en hoe zij de toekomst na corona zien (‘ben er voor elkaar en help elkaar ook als het nog lang duurt’).

Impact van corona op cliënten

Uit het cliëntervaringsonderzoek bleek dat bij een deel van de gesproken cliënten het coronavirus impact had op de hulp die zij kregen. Als de hulp al opgestart was, was deze invloed kleiner omdat er gezocht werd naar alternatieven. Bij nieuw op te starten zorg was er twijfel over de alternatieven zoals beeldbellen, voornamelijk omdat digitaal een vertrouwensband opbouwen heel erg lastig was. Ook hadden sommige cliënten twijfels of de alternatieve methode hetzelfde gewenste effect teweeg zou brengen. In een gesprek met jongeren in zorg gaven deze jongeren aan dat de online alternatieven voor hen niet werkten. Dit kwam onder andere doordat interactie met de zorgverlener miste, jongeren minder vertellen dan in een normaal consult en de technische faciliteiten (bijvoorbeeld goede wifi) en gebrek aan privacy ervoor zorgden dat de zorg niet het effect had dat het anders wel zou hebben. Ook uit de interviews met professionals kwam naar voren dat het verlies van dagelijks ritme en beperking van sociale contacten duidelijk tot meer mentale druk en problemen hebben geleid, zoals leerachterstand en stilstand in sociale ontwikkeling. Kwetsbare kinderen waren ook op school uit beeld, waardoor informatie vanuit school beperkt was.

"Ik deelde minder met mijn zorgverlener, omdat ik niet wilde dat anderen in huis zaken meekregen."

Wachttijden tot aan hulp toegenomen

De geïnterviewde professionals gaven aan dat als gevolg van corona hulptrajecten langer duurden door regelmatige uitval van hulpverleningscontacten. Ook constateerden zorgprofessionals een toename van spanningen en escalaties binnen gezinnen en werd begeleiding van kinderen langer aangehouden bij kinderen die vast liepen met thuisonderwijs. Door het minder afleggen van huisbezoeken was er ook minder zicht op gezinssituaties, waardoor beoordeling van verlenging voor Onder Toezichtstelling bij jeugdbescherming ingewikkelder werd. Alle professionals gaven aan dat wachttijden voor hulp en uitgestelde zorg door corona zijn toegenomen. Al voor de tweede coronagolf eind 2020 kwam uit een QuickScan onder jeugdhulpaanbieders dat zij bij een nieuwe golf tegen problemen aan gaan lopen. Door verminderde inzetbaarheid van personeel door quarantaine of ziekte en beperkingen door corona maatregelen is er een risico dat door het uitstellen van zorg de problematiek kan verergeren en er te weinig gekwalificeerd personeel is waardoor de wachttijden nog verder oplopen.

Aangepaste zorg door corona

Professionals gaven aan dat voor lichte problematiek beeldbellen een geschikte alternatieve vorm kan zijn. Voor een intake en complexere gezinssituaties zijn fysieke afspraken onmisbaar. Zorgverleners zijn creatieve oplossingen gaan bedenken, bijvoorbeeld een wandeling buiten tijdens een consult. Uit een landelijk magazine over jeugdzorg in coronatijd kwam naar voren dat beeldbellen voordelen had, zo hoefde de jongere niet meer te reizen naar de hulpverlener, was het makkelijker om samen in contact te komen, liep het aantal afzeggingen fors terug en was er voor cliënten minder spanning omdat ze in hun eigen omgeving zaten. Als groot nadeel kwam, net als bij de interviews met professionals, naar voren dat je maar een klein stukje van de thuissituatie ziet en daardoor signalen mist, geen echte verdieping mogelijk is en de non-verbale communicatie mist. De combinatie tussen beeldbellen en fysieke afspraken kan een effectieve werkwijze zijn bij lichte problematiek.

Veiligheid voorop

In 2020 was het aantal jongeren dat met een suïcide poging op de IC terecht kwam toegenomen. Ook was er een toename van het dagelijks aantal gesprekken bij 113 Zelfmoordpreventie van 300 naar 400-500 telefoontjes per dag. Ook nam het aantal acute meldingen bij Veilig thuis toe (NJI, 2020) Het Centrum Seksueel Geweld meldde minder meldingen van verkrachtingen, maar wel zorgen over verwachte toename in huiselijke kring. Om zicht te krijgen op de impact van de coronacrisis op de veiligheid in kwetsbare gezinnen is er door het Verwey-Jonker Instituut een onderzoek uitgevoerd. Hieruit kwam naar voren dat er bij gezinnen die al bekend waren bij hulpverleners vanwege huiselijk geweld, geen sprake was van een toename van geweld sinds de coronamaatregelen. Dat het geweld niet was toegenomen betekent echter niet dat de situatie niet ernstig was in veel gezinnen. Bij de meeste gezinnen was voor en tijdens de coronacrisis sprake van een zorgelijke situatie. Ook hadden kwetsbare gezinnen te maken met spanningen en stress.